Groot-Brittannië en Pinochet's ontsnapping aan de gerechtigheid

OOp 2 maart 2000 liep Augusto Pinochet aarzelend over het platform van RAF Waddington in Lincolnshire en stapte aan boord van een straaljager van de Chileense luchtmacht. Dit markeerde zijn laatste stappen op Britse bodem.

De voormalige dictator was net door de Britse minister van Binnenlandse Zaken, Jack Straw, onbekwaam verklaard om terecht te staan ​​en mocht met onmiddellijke ingang terugkeren naar Chili.

Pinochet had de voorgaande 16 maanden in Groot-Brittannië onder huisarrest doorgebracht, in afwachting van de uitkomst van een Spaans uitleveringsverzoek vanwege mensenrechtenschendingen begaan onder zijn regime.

Tussen 1973 en 1988 waren er Chileense staatsagenten verantwoordelijk voor meer dan 3,000 doden of verdwijningen en tienduizenden gevallen van marteling en politieke arrestaties. Het Spaanse uitleveringsverzoek voor Pinochet omvatte aanklachten van moord en marteling.

Het besluit van de Britse regering om Pinochet aan zijn straf te onttrekken, werd dan ook met verontwaardiging ontvangen, vooral nadat de tiran wonderbaarlijke tekenen van zijn daden leek te vertonen. na een training bij zijn aankomst in Santiago.

Velen vermoedden dat er een politieke overeenkomst was bereikt om Pinochet toe te staan ​​om onder dekking van een omstreden medisch rapport, waarin hij beweerde dat hij zijn advocaten niet kon instrueren.

Onlangs vrijgegeven bestanden geven nu aan hoe het juridische proces werd gecompliceerd door een geheime deal die Margaret Thatcher in de jaren 1980 met Pinochet had gesloten. 

Uit de documenten blijkt dat Thatcher de dictator medische hulp in Groot-Brittannië had beloofd in ruil voor de militaire en inlichtingendienststeun van Chili tijdens de Falklandoorlog in 1982.

Uit de documenten blijkt verder dat het idee om Pinochet om gezondheidsredenen vrij te laten, achter gesloten deuren uitgebreid werd besproken, waarbij de Chileense autoriteiten een ‘humanitaire’ oplossing voor de crisis aandrongen.

Parlementslid Jeremy Corbyn, een prominente voorstander van de campagne om Pinochet uitgeleverd te krijgen, commentaar:

“Er was voortdurend druk om Pinochet terug te laten gaan… Er werd een verzinsel over zijn gezondheid ontwikkeld en ons werd verteld dat hij een man was die zijn geheugen aan het verliezen was, dat de leeftijd de overhand nam en dat hij niet geschikt zou zijn om terecht te staan.”

'Gênant als dit uitkomt'

Het arrestatiebevel voor Pinochet werd vlak voor middernacht op 16 oktober 1998 uitgevoerd in de London Clinic, een privéziekenhuis in de hoofdstad van Engeland.

Het werd zo laat in de nacht uitgegeven omdat “inlichtingendiensten verklaarden dat Pinochet van plan was om het ziekenhuis en het land op korte termijn te verlaten”, aldus een vrijgegeven briefing van de Metropolitan Police.

Britse agenten in burger die bij het ziekenhuis gestationeerd waren, waren ook “discreet bewapend” om te voorkomen dat Pinochet “geholpen zou worden om te ontsnappen uit politiecellen” naar de nabijgelegen Chileense ambassade.

Terwijl de politieagenten hun wettelijke taken uitvoerden, bereikte het nieuws over Pinochets arrestatie Whitehall. Dit leidde tot heftige interne discussies, die een mogelijke politieke storm voorspelden.

Een van de meest opmerkelijke berichten werd door John Holmes, de privésecretaris van de toenmalige Britse premier Tony Blair, gestuurd op de dag dat Pinochet werd gearresteerd.

“U moet weten dat de Spaanse autoriteiten om de uitlevering van generaal Pinochet hebben gevraagd, die momenteel in Londen is voor medische behandeling”, werd Blair geïnformeerd.

“De situatie is ingewikkelder dan het lijkt,” vervolgde Holmes. “Blijkbaar hebben we een afspraak met hem uit het verleden, vanwege onze samenwerking met de Chilenen tegen Argentinië ten tijde van de Falklandcrisis, dat we hem zouden helpen met medische behandeling in Londen.”

Holmes merkte dreigend op: “Het zou natuurlijk gênant zijn als dit allemaal naar buiten zou komen.”

Uit angst voor het Argentijnse expansionisme had het Pinochet-regime Groot-Brittannië tijdens de Falklandoorlog militaire en inlichtingendiensten ondersteund in ruil voor lucratieve wapendeals, waaronder de verkoop van Hawker Hunter-straaljagers en Canberra-verkenningsvliegtuigen.

Verschillende dossiers over de steun van het Chileense regime aan Groot-Brittannië tijdens de oorlog zijn nog steeds geheim bij het Britse ministerie van Defensie en Buitenlandse Zaken.

Ondanks deze complicaties bleef Holmes voorzichtig optimistisch over de zaak Pinochet. “Dit zou allemaal op niets uitlopen, met wat geluk,” vertelde hij Blair.

Holmes voegde toe: "Het ministerie van Binnenlandse Zaken deelt mijn mening dat het het beste is als het uitleveringsverzoek nergens toe leidt", wat Jack Straw's oorspronkelijke standpunt in deze kwestie lijkt te verraden.

'Medelevende gronden'

Holmes' optimisme bleek misplaatst. 

Pinochet werd in huisarrest geplaatst terwijl de Britse rechtbanken beraadslaagden over hoe verder te gaan met het uitleveringsverzoek. Het Hogerhuis deed een historische uitspraak uitspraak dat voormalige staatshoofden geen immuniteit tegen vervolging konden genieten voor de ernstigste internationale misdaden.

Gedurende deze periode hebben de Chileense autoriteiten er voortdurend bij de Britse regering op aangedrongen Pinochet vrij te laten op ‘humanitaire’ gronden, terwijl ze benadrukten dat de betrekkingen tussen het Verenigd Koninkrijk en Chili zouden worden geschaad als Pinochet zou worden uitgeleverd, zo blijkt uit de vrijgegeven documenten.

In november 1998 ontmoette de Chileense minister van Buitenlandse Zaken José Miguel Insulza Britse ministers in Downing Street en informeerde hen dat zijn regering “op medelevende gronden wilde pleiten voor vrijlating.”

Pinochet was “een 83-jarige zieke man” en “zou vrijgelaten moeten worden” om gezondheidsredenen, zo verklaarde hij.

Insulza merkte verder op dat “Chili betere betrekkingen met het Verenigd Koninkrijk had dan met enig ander Europees land in 150 jaar” en dat deze betrekkingen zouden worden geschaad door een besluit om de uitlevering van Pinochet goed te keuren.

De voorzitter van de Chileense senaat, Andrés Zaldívar, lobbyde ook bij de Britse regering om de voormalige dictator vrij te krijgen, uit medeleven.

Begin december vertelde Zaldívar aan Blair dat de Senaat hem “unanieme steun” had gegeven in zijn aandringen op de vrijlating van Pinochet, waarbij hij benadrukte dat “politieke en humanitaire factoren” gebruikt moesten worden om uitlevering te weigeren.

De argumenten van de Chileense autoriteiten werden in zekere zin ondersteund door intern juridisch advies van Blair en Straw.

Op 27 november 1998 informeerde minister Charles Falconer Downing Street dat Straw's besluit over uitlevering rekening moest houden met kwesties als "Pinochets gezondheid" en "het effect op andere landen... als zij het gevoel hadden dat hun voormalige leiders op deze manier gevaar liepen."

Falconer, die getrouwd is met de dochter van de voormalige Britse ambassadeur in Chili, David Hildyard, voegde toe: “Het voordeel van het nu aanpakken is dat terugkeer nu waarschijnlijk gemakkelijker zou zijn dan na een lange rechtszaak waarin de wreedheden gedetailleerd werden beschreven en Pinochet verloor.”

'Extreem nationaal gevaar'

Het waren niet alleen de Chileense autoriteiten die lobbyden voor de vrijlating van Pinochet.

Margaret Thatcher schreef op 25 november 1998 aan Blair dat “het juiste besluit nu is om snel te handelen en hem vrij te laten zodat hij naar huis kan terugkeren.”

Pinochet was “een oude, zieke man die, alleen al om redenen van mededogen, gespaard had moeten blijven van wat de toekomst anders zou brengen”, zei ze. Verwijzend naar de Falklandoorlog voegde Thatcher toe dat het “de reputatie van dit land alleen maar zou kunnen schaden als bekend zou worden dat degenen die, zoals senator Pinochet, onze goede vrienden waren in tijden van extreem nationaal gevaar, later kunnen verwachten op deze manier behandeld te worden.”

Zelfs het Vaticaan bemoeide zich ermee.

Binnen enkele weken nadat Pinochet was gearresteerd, schreef de minister van Buitenlandse Zaken van de Heilige Stoel een brief aan Blair om te benadrukken dat hij ervan overtuigd was “dat alle vereisten aanwezig zijn voor een humanitair gebaar ten gunste van een 83-jarige man die ziek is en naar Londen is gegaan voor een serieuze operatie.”

Medio 1999 leek de gecombineerde druk op de Britse regering om Pinochet vrij te laten vruchten af ​​te werpen toen er een deal werd gesloten verzonnen tussen Chili, Frankrijk, Spanje en het Verenigd Koninkrijk dat Straw het uitleveringsverzoek zou afwijzen en “Pinochet op ‘humanitaire gronden’ naar huis zou terugsturen.”

Volgens berichten zou de Britse minister van Buitenlandse Zaken Robin Cook vertelde zijn Spaanse ambtgenoot Abel Matutes dat hij “hem [Pinochet] niet in Groot-Brittannië zou laten sterven,” waarop Matutes antwoordde: “Ik zal hem niet naar Spanje laten komen.”

Nadat Pinochet terugkeerde naar Chili, werd hij het onderwerp van tientallen rechtszaken met betrekking tot mensenrechtenschendingen en corruptie. Hij werd echter nooit veroordeeld en stierf in 2006.

John McEvoy is co-regisseur van een aanstaande documentaire over de rol van Groot-Brittannië in de opkomst van Pinochet. U kunt de crowdfunder van de film steunen hier.