CHILI 50 JAAR: Kunst gecensureerd in Groot-Brittannië om Pinochet te sussen

OOp 11 september 1973 wierp een militaire staatsgreep onder leiding van generaal Augusto Pinochet en gesteund door de CIA en het grote bedrijfsleven de Chileense constitutionele regering omver en veroorzaakte zeventien jaar terreur op het Chileense volk. 

Salvador Allende, wiens socialistische regering van de ‘Volkseenheid’ enkele van de belangrijkste bezittingen en hulpbronnen van het land had genationaliseerd, stierf tijdens de staatsgreep en er werd een fascistisch militair regime opgezet waarin duizenden werden gemarteld, vermoord en ‘verdwenen’ (uit hun huizen gegrepen). door militaire misdadigers en nooit meer gezien).

Ik begon er meteen kunst over te maken. 

In 1985 had ik een retrospectieve tentoonstelling met de titel 'Images Against War 1965-1985' in het Barbican Arts Centre in Londen, die samenviel met de productie van Oorlogsspelen door Edward Bond in het theater van de locatie.

Maar de dag voordat de tentoonstelling werd geopend, benaderde Henry Wrong [sic], de directeur van het centrum, mij en eiste dat twee van de fotomontages, 'Santiago Stadium' 1 en 3, onmiddellijk zouden worden verwijderd. Beide werken zijn gemaakt in 1973 als reactie op de militaire staatsgreep in Chili en portretteren de bloedige repressie en moordpartijen die daarop volgden. 

De reden dat Wrong de beelden uit Chili weg wilde hebben, was dat Midland Bank (zoals het toen heette, nu HSBC) de Barbican-bioscoop had gehuurd voor een ontmoeting tussen enkele financiële functionarissen van Pinochet en Britse bankiers. Om toegang te krijgen tot de bioscoop hadden ze langs mijn tentoonstelling moeten lopen. Ik weigerde de twee werken weg te halen, net als de mensen die zojuist de tentoonstelling hadden opgehangen.

Toen ging ik de volgende ochtend naar binnen en zag dat de grootste foto waartegen ze bezwaar hadden gemaakt, bedekt was met een door motten aangevreten vilten deken. Het hing aan een hoog plafond en het moet te moeilijk zijn geweest om het te verwijderen. De kleinere was van de muur geschroefd en afgebroken. 

De volgende dag, de Evening Standard schreef:

“De tentoonstelling Images Against War van Peter Kennard in het Barbican Center zou misschien een nieuwe titel moeten krijgen. Images Against Censorship is misschien niet al te ver van het doel.” Een woordvoerder van Barbican zei echter tegen de krant: “We hopen Peter Kennard tegemoet te komen. Het is zijn tentoonstelling. Wij oefenen geen censuur uit.” In werkelijkheid hebben zij het fascistische regime geaccommodeerd en de kunstenaar gecensureerd.

Ik was aanvankelijk zo verontwaardigd dat ik de hele tentoonstelling wilde intrekken, maar toen besloot ik het te laten zoals de Chilenen het zagen, met de deken over het beeld en een lege ruimte. Het publiek zou het kunnen zien als een nieuwe verklaring tegen de staatsgreep, het regime en zijn financiers. 

Kunstmethode 

De kunst was mijn poging om mijn verontwaardiging over de gruwel van de staatsgreep en de nasleep ervan te uiten. Door elementen in foto's van Chili op te splitsen, in stukken te snijden en opnieuw samen te stellen, werd een kritisch verhaal over militair geweld en de oppositie ervan gecreëerd. 

De resulterende beelden zijn geen documentaire spiegels, hoewel sommige van mijn fotomontages gebruik maken van foto's van documentaire- en burgerfotografen die moedig in levensbedreigende situaties werken. Ze lopen gevaar terwijl ik in mijn studio werk en probeer hun foto's te verbinden met de krachten die de onderdrukking creëren die hun beelden documenteren. De machthebbers achter het lijden worden in hetzelfde kader onthuld als hun slachtoffers.

Mijn afbeeldingen werden in december 1998 opnieuw gebruikt. Demonstranten, die spandoeken vasthielden met afbeeldingen van mij over mensenrechten, demonstreerden buiten de streng beveiligde Belmarsh Magistrates Court in Londen. Pinochet moest verschijnen nadat hij was gearresteerd op grond van een internationaal arrestatiebevel uitgevaardigd door de Spaanse rechter Baltasar Garzón. Ik herinner me de huivering onder de menigte demonstranten – waaronder veel Chilenen die onder zijn dictatuur hadden geleden – toen een auto met geblindeerde ramen hem het gerechtsgebouw binnenreed.

Minister van Binnenlandse Zaken van de Arbeid, Jack Straw, oordeelde uiteindelijk in januari 2000 dat Pinochet om gezondheidsredenen niet mocht worden uitgeleverd en vrij was om terug te keren naar Chili, waar hij bij aankomst triomfantelijk uit zijn rolstoel opstond terwijl zijn aanhangers juichten.

Ik ben er zeker van dat hij, ook al zou hij blij zijn geweest om terug te zijn in het land waar hij duizenden mensen had afgeslacht en gemarteld, de gebruikelijke afternoon tea met zijn vriendin Margaret Thatcher zou missen. Een paar weken eerder had ze gesproken over de ‘schuld’ die Groot-Brittannië aan Pinochet verschuldigd was, en onder gejuich van afgevaardigden op de conferentie van de Conservatieve Partij had ze gesproken over zijn ‘gerechtelijke ontvoering’ door Baltasar Garzón.

Censuur erger

In 1978 had ik voor de Half Moon Photography Workshop een tentoonstelling gemaakt van 30 fotomontages 'A Document on Chile' met tekst van Ric Sissons. Het vertelt de geschiedenis van Chili vanaf de jaren voorafgaand aan Allende, de drie jaar van zijn regering van Volkseenheid tot aan de barbarij van Pinochets bewind.

De tentoonstelling werd in plastic gelamineerd en reisde in een koffer die goedkoop in de bagagewagen van een trein kon worden verzonden. Het reisde door het land en ging naar gemeenschapscentra, hogescholen, jeugdclubs en zelfs een wasserette.

Ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum van de staatsgreep wordt de tentoonstelling deze week opnieuw georganiseerd in een galerie in Londen. Helaas is er 45 jaar later niets veranderd. 

De beschermheren van de hedendaagse kunst, de Medicis van vandaag, zijn de bedrijven en superrijke kunstverzamelaars. Ze wekken de indruk dissidente standpunten en de vrijheid van meningsuiting te steunen, maar als het gevaar bestaat dat uw gesponsorde werk zelfs maar een klein beetje kritisch debat aanmoedigt, bent u de deur uit. De sponsors doen er alles aan om de ‘koopstemming’ op gang te brengen.

Censuur op cultuur is iets waar je op de vrije markt niet over spreekt. Maar in de beeldende kunst wordt het steeds meer bepalend voor wat mensen in de openbare ruimte mogen zien. Tentoonstellingen kunnen niet plaatsvinden als ze niet gesponsord worden. Nog niet zo lang geleden had de Tate zelfs problemen met het vinden van een sponsor voor een Francis Bacon-show, omdat het werk voor de aandeelhouders een beetje te diepgeworteld leek om te steunen.

De Barbican, die al die jaren geleden mijn antifascistische kunst censureerde, is een ander voorbeeld: het is eigendom van, wordt gefinancierd en wordt beheerd door de City of London Corporation. 

De macht van het bedrijfsleven regeert in de Britse kunstwereld. En de censuur van alle dissidente standpunten is nu nog completer dan in 1985. Het goede nieuws is dat de volgende generatie kunstenaars moeite heeft om de wurggreep van bedrijven en investeerders op de creatieve industrie te doorbreken. Het is van cruciaal belang dat ze slagen.

* De tentoonstelling 'Chili 50: politieke kunst, solidariteit en verzet' zal zijn om Vier Hoeken Galerij in Bethnal Green, Londen van 12 tot 23 september. 

Peter Kennard is kunstenaar en hoogleraar politieke kunst aan het Royal College of Art in Londen. Zijn werk bevindt zich onder meer in de collectie van Tate, de V&A.