Toen Thatcher Mandela ontmoette

Zodra Nelson Mandela na 27 jaar, in het nog steeds apartheidsregime in Zuid-Afrika, uit de gevangenis werd vrijgelaten, lobbyden Britse functionarissen bij hem voor zakelijke belangen, zo blijkt uit vrijgegeven dossiers, meldt Mark Curtis.

By Mark Curtis
vrijgegeven VK

Britische functionarissen vreesden dat Nelson Mandela de Zuid-Afrikaanse economie zou nationaliseren en lobbyden bij hem om de Britse commerciële belangen te beschermen zodra hij de vrijheid kreeg.

Het Britse ministerie van Buitenlandse Zaken wilde de Afrikaanse leider ‘opvoeden’ met een ‘verstandig’ economisch beleid en ‘de absurditeit van nationalisatie’ tegengaan, zo blijkt uit vrijgegeven documenten.

De Britse angst ontstond een maand voordat Mandela uit de gevangenis werd vrijgelaten.

Op 15 januari 1990 vaardigde Mandela een verklaring gezegde Het nationaliseren van ‘de mijnen, banken en monopolie-industrieën’ was het beleid van het Afrikaans Nationaal Congres (ANC) – waarvan hij toen vice-president was – en dat een verandering in deze visie ‘ondenkbaar’ was.

Hij voegde eraan toe dat “zwarte economische empowerment een doel is dat we volledig steunen en aanmoedigen, maar in onze situatie is staatscontrole over bepaalde sectoren van de economie onvermijdelijk.”

Destijds waren Britse bedrijven in Zuid-Afrika goed voor niet minder dan de helft van alle buitenlandse investeringen in het land. Prominent onder de Britse bedrijven waren de banken NatWest, Barclays en Standard Chartered, die na de val van het regime allemaal het voorwerp waren van rechtszaken wegens medeplichtigheid aan de apartheid. 

De Britse mijnbouwbedrijven Anglo American en De Beers kregen ook te maken met juridische claims wegens uitbuiting van zwarte arbeiders.

Groot-Brittannië had deze investeringen gehandhaafd en ervan geprofiteerd tijdens tientallen jaren van apartheid, waarbij de regering van Margaret Thatcher zich op beroemde wijze verzette tegen sancties, en had geen zin om deze te zien verdwijnen met een door het ANC geleide regering.

'Absurditeit van nationalisatie'

De Britse ambassadeur in Pretoria, Robin Renwick, schreef in juni 1990 dat de Zuid-Afrikaanse staat al grote belangen in veel bedrijven had, maar dat “het idee dat het nationaliseren van de banken, mijnen en de ‘monopolie-industrie’ kan helpen de rijkdom te herverdelen een kortere weg is gebleken tot een ramp, waar het ook is geprobeerd.”

Voorafgaand aan Mandela's eerste bezoek aan Groot-Brittannië in juli 1990, slechts vijf maanden na zijn vrijlating, stelde het ministerie van Buitenlandse Zaken een brief op waarin stond dat een belangrijke Britse doelstelling het 'aanmoedigen van erkenning' was van 'verstandig economisch beleid dat investeringen aanmoedigt'.

“Er zijn enkele tekenen dat de economische realiteit begint in te grijpen” op Mandela, “met minder gepraat over grootschalige nationalisatie, maar het onderwijsproces zal tijd vergen”, schreef Stephen Wall, privé-secretaris van minister van Buitenlandse Zaken Douglas Hurd.

“Nationalisering is niet het antwoord”, voegde Wall eraan toe in zijn briefing. Zuid-Afrika had ‘een economisch beleid nodig om de groei te bevorderen en investeringen aan te trekken’.

Toen Hurd Mandela op 3 juli ontmoette, vroeg hij de Zuid-Afrikaan of zijn economisch beleid ‘nationalisatie omvatte’. Mandela antwoordde dat staatseigendom in zijn land “niets nieuws” was en dat “het probleem een ​​oneerlijke verdeling van middelen was.”

Voorafgaand aan Thatchers ontmoeting met Mandela was Charles Powell, de privésecretaris van de premier, nog scherper in zijn instructies voor zijn baas. “De absurditeit van nationalisatie” was een van de belangrijkste kwesties die hij Thatcher adviseerde aan de orde te stellen.

'Problemen'

Thatcher ontmoette Mandela voor het eerst persoonlijk in Downing Street op 4 juli 1990.

Volgens de Britse aantekeningen van de bijeenkomst: “De premier zei dat ze zich zorgen maakte over de nadruk die in Mandela’s opmerkingen werd gelegd sinds zijn vrijlating op negatieve aspecten zoals sancties, gewapende strijd en nationalisatie.” 

Thatcher “benadrukte het belang van een open economie, om investeringen aan te trekken en groei te creëren.”

Mandela vertelde haar dat “staatsparticipatie in de industrie een optie was, maar slechts één.” … “Hij wilde benadrukken dat het ANC niet tot nationalisatie had besloten: zij hoopten dat er haalbare alternatieven gevonden konden worden.”

Klantenservice CN's Spring

Fonds Drive Heden

Maar hij vertelde Thatcher ook dat “vrijwel alle hulpbronnen van Zuid-Afrika eigendom waren van een kleine minderheid van de blanke minderheid.” Hij voegde eraan toe dat “de grote massa zwarte mensen armoede, honger, analfabetisme en werkloosheid ervoer.” 

“Tenzij deze ongelijke verdeling kan worden rechtgezet, zou het niet mogelijk zijn de democratie te laten functioneren.”

Herverdeling

De dag voordat Thatcher Mandela ontmoette, had het ministerie van Buitenlandse Zaken haar verteld dat nationalisatie ‘duidelijk aan het afnemen was als een probleem’ en dat Mandela zich nogal zorgen maakte over ‘de oneerlijke verdeling van middelen’.

Dit was ook wat ambassadeur Renwick tegen Londen had gezegd nadat hij Mandela vorige maand had ontmoet.

Hij zei dat het ANC “niets” zou nationaliseren als het aan de macht zou zijn, en dat alle grote nutsbedrijven zich al in de publieke sector bevonden. De ‘belangrijkste kwestie’ voor Mandela, zo schreef Renwick, ‘was niet nationalisatie maar de verdeling van rijkdom.’

“Zuid-Afrika kon niet doorgaan met een situatie waarin de blanken 87% van het land in handen hadden”, schreef Renwick, waarin hij Mandela's standpunt verwoordde.

Nadat Thatcher in november 1990 aftrad, hield Mandela in april 1991 zijn eerste ontmoeting met de nieuwe premier John Major in Londen.

Uit de aantekeningen van de bijeenkomst, gehouden in Downing Street, blijkt dat Mandela “voorstander was van een gemengde economie met publiek en privaat eigendom en coöperaties.”

Ambtenaren waren echter nog steeds niet helemaal gerustgesteld. 

Wall, die inmiddels de privésecretaris van Major was, schreef dat Mandela “een opmerkelijk gebrek aan bitterheid heeft, maar dat zijn kijk op de wereld wordt gekleurd door het feit dat Groot-Brittannië, toen hij naar de gevangenis ging, nog steeds een koloniale macht was en dat interventie-economie in de mode was.”

Het ministerie van Buitenlandse Zaken merkte destijds op dat de Zuid-Afrikaanse economie het jaar daarvoor in een recessie verkeerde, dat de werkloosheid op “enorme schaal” was – en op meer dan 50 procent in de townships – en dat 84 procent van de plattelandsbevolking onder de armoedegrens leefde. lijn.

Het voegde eraan toe dat er “onzekerheid bestond over het economisch beleid van het ANC” en dat “ze een lange weg hebben afgelegd van de roep om nationalisatie, maar nog steeds hunkeren naar een commando-economie.”

Verandering van standpunt

Naarmate de debatten over de nationalisatie in het ANC voortzetten, is de ondubbelzinnige verandering van houding van Mandela over deze kwestie geweest vastgesteld tot januari 1992 tijdens een reis naar Davos, Zwitserland, voor de jaarlijkse bijeenkomst van het World Economic Forum.

Mandela zei over zijn gesprekken daar met andere wereldleiders: “Ze veranderden mijn opvattingen totaal. Ik kwam thuis en zei: 'Chaps, we moeten kiezen. Ofwel houden we de nationalisatie in stand en krijgen we geen investeringen, ofwel veranderen we onze eigen houding en krijgen we investeringen.' ”

In mei 1993 bezocht Mandela Major opnieuw in Londen ‘om buitenlandse investeringen aan te moedigen’, zo staat in de aantekeningen van die bijeenkomst.

Hij verzekerde Britse functionarissen dat “het economische beleid van het ANC was gewijzigd, vooral wat betreft nationalisatie, en nu een uitnodigend klimaat bood voor buitenlandse investeringen.”

Major herhaalde: “Hij wilde investeringen in Zuid-Afrika zien: er was aanzienlijke belangstelling van de kant van Britse bedrijven om terug te keren.”

Vijf maanden later, in oktober 1993, hield Mandela een toespraak voor de Confederation of British Industry in Londen, waarin hij “Britse bedrijven opriep te investeren in een klimaat van gezond economisch beleid”, aldus het ministerie van Buitenlandse Zaken.

Er zaten inmiddels ook andere voordelen aan de economische openheid van Zuid-Afrika. Het ministerie van Buitenlandse Zaken schreef dat “er nu geen beperkingen zijn op de verkoop van defensie aan Zuid-Afrika” en dat “de vooruitzichten goed zijn voor BAE’s Hawk en voor marinefregatten van Swan Hunter.”

“We zijn nu al de grootste buitenlandse investeerder in Zuid-Afrika; we hopen op deze positie voort te bouwen”, aldus het ministerie van Buitenlandse Zaken in een andere memo.

Groot-Brittannië blijft een belangrijke investeerder in Zuid-Afrika, met een waarde van ruim £20 miljard. De minerale rijkdommen van Zuid-Afrika liggen nog steeds grotendeels in de handen van Britse bedrijven, met enorme investeringen in goud, platina, diamanten en steenkool. 

'Te democratisch'

De dossiers bevatten ook enkele standpunten van de Britse functionarissen over Mandela. Renwick schreef in juni 1990 dat hij “een natuurlijke waardigheid en autoriteit heeft” maar “niet zo intelligent is als [de Zimbabwaanse leider Robert] Mugabe, maar veel aardiger.”

Een Britse brief over Mandela het jaar daarop beschreef hem als “nogal ouderwets en nogal houterig van aard en een slechte spreker in het openbaar die niettemin zijn woorden vakkundig kiest.” 

Hij behoorde ook “tot de nationalistisch/Afrikanistische vleugel van het ANC – loyaal aan, maar veel gematigder dan, openlijk socialistische/SACP [Zuid-Afrikaanse Communistische Partij] elementen.”

Wall schreef in april 1991 dat “Mandela een enorme waardigheid heeft en aanzienlijke ontberingen met grote veerkracht heeft doorstaan. Zijn geest is niet gesloten voor nieuwe ideeën, maar hij kan koppig zijn en… zijn organisatie is zo mogelijk te democratisch.”

Mark Curtis is de redacteur van Gederubriceerd VK, en auteur van vijf boeken en vele artikelen over het Britse buitenlandse beleid.

Dit artikel is van Gederubriceerd VK.

Klantenservice CN's Spring

Fonds Drive Heden