FW de Klerk: de laatste apartheidspresident van Zuid-Afrika

De man die met Mandela de Nobelprijs voor de Vrede deelde, werd gedreven door pragmatisme en niet door idealisme, schrijft Christi van der Westhuizen.

Voormalig Zuid-Afrikaanse president FW de Klerk gefotografeerd in Pretoria in 1989. (EPA-EFE/Walter Dlhadlha – AFP/via Getty Images)

By Christi van der Westhuizen
Nelson Mandela University

FNieuwe recente historische figuren in Zuid-Afrika roepen meer uiteenlopende opvattingen op dan de vorige Frederik Willem (FW) de Klerk, wie donderdag overleden. 

 Hij was president van het land van 1989 tot 1994. Sommigen zullen zich hem herinneren als de laatste blanke Zuid-Afrikaanse president die een hoofdrol speelde bij het beëindigen van het meedogenloze apartheidssysteem en het voorkomen van verder bloedvergieten. Maar velen zullen hem eenvoudigweg herinneren als de laatste blanke minderheidsleider die leiding gaf aan de apartheid en de... geweld dat haar in stand hield.

Als erkenning voor zijn rol in de teloorgang van de formele apartheid ontving De Klerk de Nobelprijs voor de Vrede in 1993. Hij ontving het ernaast Nelson Mandela, die een jaar later de eerste president van het democratische tijdperk van Zuid-Afrika werd. Historici hebben gewezen op de blanke minderheid ongebruikelijke machtsovername, vooral als het wordt vergeleken met andere kolonistensamenlevingen. De Klerk heeft daar wellicht een belangrijke hand in gehad.

Maar die van Mandela minachting van De Klerk een paar jaar eerder als ‘hoofd van een onwettig, in diskrediet gebracht minderheidsregime…niet in staat morele normen hoog te houden’ weerspiegelt niet alleen de vijandigheid tussen de twee leiders, maar ook de gevoelens van veel, zo niet de meeste Zuid-Afrikanen.

Dat De Klerk zichzelf en het regime van de Nationale Partij nooit in dat licht heeft gezien, heeft hem paradoxaal genoeg in staat gesteld leiding te geven aan het afstand doen van de staatsmacht door de partij.

Niet dat hij dat van plan was.

De Klerk filmde deze verontschuldiging die uren na zijn dood werd vrijgegeven:

 

Het einde van de Koude Oorlog met de ontmanteling van de Berlijnse Muur in 1989 betekende het verlies van de steun van de Sovjet-Unie aan de anti-apartheidsorganisaties. Het maakte ook een einde aan de behoefte van het Westen aan het apartheidsregime als proxy in Afrika.

sancties, de kosten van militaire actie in zuidelijk Afrika en een onverminderde volksopstand bracht Zuid-Afrika in een economische crisis.

Ondertussen verloor de apartheid zijn hegemonistische greep Afrikaner intelligentsia, het bedrijfsleven, de media en de kerken, terwijl de twijfels over de moraliteit en de voortdurende uitvoerbaarheid ervan toenamen.

Toegewijde apartheidsideoloog

De Klerk zal het meest herinnerd worden vanwege zijn beroemde werk toespraak gehouden op 2 februari 1990 waarin hij de opheffing van het Afrikaans Nationaal Congres (ANC) en andere bevrijdingsbewegingen aankondigde.

Maar het moet niet worden gelezen als een Damasceense bekering tot het principe van de zwarte meerderheidsregel.

De aankondiging werd eerder gedaan door de pragmaticus De Klerk. Hij nam een ​​strategisch risico om het initiatief terug te winnen, in een situatie waarin de mogelijkheden die verder gingen dan intensievere militaire repressie snel kleiner werden.

Het lijkt onwaarschijnlijk dat De Klerk dit proces heeft geleid.

Geboren op Maart 18, 1936, in Johannesburg kwam hij uit een geslacht van leiders van de Nationale Partij. De partij kwam aan de macht in 1948 zwaaiend met zijn apartheidsbeleid. De Klerks oom, JG Strijdom, was de tweede apartheidspremier. Zijn vader, Jan de Klerk, was minister onder drie apartheidspremiers.

De Klerk werd geassocieerd met de conservatieve vleugel van de Nationale Partij. Hij was actief in Afrikaner-nationalistische organisaties vanaf jonge leeftijd, voordat hij begin jaren zeventig toetrad tot het apartheidsparlement.

De politieke carrière van De Klerk bevestigt zijn engagement voor de apartheid. Nadat hij eind jaren zeventig was opgeklommen tot een ministerspositie bij de Nationale Partij, bekleedde hij portefeuilles die een belangrijke rol speelden in de overheersing van zwarte mensen.

Als minister van onderwijs tussen 1984 en 1989 was hij de politieke opdrachtgever die verantwoordelijk was voor de voortdurende implementatie van “Bantoe-onderwijs.” Dit systeem was zeer verwoestend en handhaafde de raciale hiërarchie door de levenskansen van zwarte mensen vanaf jonge leeftijd te beperken.

De Klerk bleef vasthouden aan de opvatting dat apartheid bedoeld was om de complexiteit van de Zuid-Afrikaanse diversiteit aan te pakken. In zijn verklaring voor de Waarheids- en Verzoeningscommissie (TRC) Eind jaren negentig protesteerde hij tegen de internationale toewijzing van apartheid als een verdrag misdaad tegen de mensheid in 1973. De Waarheids- en Verzoeningscommissie was opgericht om schendingen van de mensenrechten tijdens het apartheidstijdperk te onderzoeken.

Hij benadrukte tegenover de Commissie dat misdaden tegen de menselijkheid te maken hebben met de “opzettelijke uitroeiing van honderdduizenden – soms miljoenen – mensen” en dat blanke mensen daarentegen in de laatste jaren van de apartheid steeds meer staatsmiddelen hadden gedeeld met zwarte mensen.

FW De Klerk en Nelson Mandela poseren met hun Nobelprijsmedailles en diploma's. (EPA-EFE/Aserud Lise)

De positie van De Klerk was in twintig jaar niet veranderd, zoals blijkt uit zijn 20 openbare verklaring toen hij dit standpunt herhaalde. Maar na een tussenkomst van de Desmond en Leah Tutu Foundation, hij backtracked een paar dagen later en erkende de Statuut van Rome van de definitie van het Internationaal Strafhof van apartheid als misdaad tegen de menselijkheid.

Niettemin was zijn concessie dat wel dubbelzinnig:

“Dit is niet het moment om te kibbelen over de mate van onaanvaardbaarheid van de apartheid.”

De Klerk en de veiligheidstroepen

De Klerks ontkenning van het geweld van de apartheidsstaat kwam deels voort uit zijn volharding dat hij persoonlijk niet op de hoogte was van de misstanden door de veiligheidstroepen. Hij maakte geen deel uit van de binnenste cirkel van zijn securocratische voorganger Pieter Willem (PW) Botha, die het repressieve had geschapen Nationaal veiligheidsbeheersysteem.

Hij was echter lid van de Staatsveiligheidsraad, de structuur aan de top van het National Security Management System. Als gevolg hiervan heeft de Commissie ontdekt dat:

“[Zijn] verklaring dat geen van zijn collega’s in het kabinet, de Staatsveiligheidsraad of de kabinetscommissies toestemming had gegeven voor moord, moord of andere grove schendingen van de mensenrechten, was onverdedigbaar.”

Tijdens zijn presidentschap escaleerde het politieke geweld onzichtbare niveaus. De Klerk ondernam daartoe diverse acties neutraliseer de securocratenDit suggereert dat er tegen die tijd een kloof was ontstaan ​​in de regering van de Nationale Partij tussen degenen die vastbesloten waren de apartheid in stand te houden en degenen die geloofden dat deze niet langer onveranderd kon blijven bestaan.

Maar de groepering De Klerk in de partij had zeker niet tot doel de huidige constitutionele democratie te vestigen, gebaseerd op menselijke waardigheid, gelijkheid en vrijheid. Bij het begin van de meerpartijenonderhandelingen had de partij er alle vertrouwen in dat zij door kon gaan met louter apartheidsreformisme, genaamd “macht delen”, zoals Botha in de jaren tachtig was begonnen.

Het delen van de macht omvatte het inbouwen van een ‘wit veto’ in de parlementaire vertegenwoordiging, als tegenwicht voor het stemrecht van de zwarte meerderheid. Maar door hevig politiek geweld werden de onderhandelingen stopgezet, waardoor de mogelijkheden voor een politieke regeling steeds meer in gevaar kwamen.

De creatie van een bondgenootschap tussen blanke en zwarte reactionairen in de Afrikaner-Volksfront Inkatha Vrijheidspartij en de toenmalige nominaal onafhankelijke Bophuthatswana Bantoestan zorgde voor een hernieuwde urgentie bij het vinden van een gemeenschappelijke basis.

Deze zoektocht werd mogelijk gemaakt door oefeningen voor scenarioplanning dat tegenstanders samenbracht in sociale omgevingen en nadacht over de mogelijke toekomst van Zuid-Afrika. Deze bouwden voort op een reeks eerdere ontmoetingen, zoals ook geïnitieerd door het Botha-regime met Mandela als politieke gevangene al in 1984.

De onverwachte persoonlijke dynamiek van vijanden die oog in oog kwamen te staan, deed het stereotype van de ‘zwarte communistische terrorist’ voor de onderhandelaars van de Nationale Partij instorten. Deze interacties maakten de weg vrij voor de partij en het ANC als de belangrijkste partijen om wederzijds begrip en uiteindelijk vertrouwen op te bouwen, vooral tussen hun respectievelijke leidende onderhandelaars. Cyril Ramaphosa en Roelf Meijer.

Onhoudbare dynamiek

De Klerk en zijn onderhandelaars lieten zich meeslepen het momentum van de gebeurtenissen. Ze kwamen tot het besef dat een democratie waarin een grondwet met een mensenrechtenverdrag voorop staat, met gelijkheid voor de wet, ongeacht ‘ras’, de beste bescherming voor hun kiesdistrict zou zijn als ze maar konden hopen.

Wat de economische transformatie betreft, zijn de Nationale Partij en de belangen van het blanke kapitaal die zij vertegenwoordigden er niet in geslaagd een constitutionele clausule te blokkeren die uitdrukkelijk voorziet in de onteigening van eigendommen in het land. het algemeen belang. Maar de clausule bevatte een voorwaarde dat dergelijke onteigening onderworpen zou moeten zijn aan compensatie. De clausule bepaalt ook dat er “een billijk evenwicht” moet worden gevonden tussen de belangen van het publiek en de eigenaar.

Als loyalist van de Nationale Partij zette De Klerk Botha's pad van apartheidsreformisme voort, onder meer door middel van gesprekken. Maar in tegenstelling tot de sterke man Botha was hij geen securocraat. Hij begon te geloven dat machtsdeling mogelijk was niet uiteindelijk door staatsgeweld worden opgelegd.

Waar Botha had gefaald, kon De Klerk alternatieve stappen ondernemen. Als leider van de conservatieve Nationale Partij kon hij het grootste deel van de partij en haar kiesdistrict meenemen. Het was geen verandering van hart die De Klerk dreef. Hij was in een perfecte postkoloniale storm beland, van waaruit geen terugkeer meer mogelijk was.

Christi van der Westhuizen is universitair hoofddocent, Centrum voor de Bevordering van Niet-Racialisme en Democratie (CANRAD), Nelson Mandela-universiteit.

Dit artikel is opnieuw gepubliceerd vanaf The Conversation onder een Creative Commons-licentie. Lees de originele artikel.

De geuite meningen zijn uitsluitend die van de auteur en kunnen al dan niet die van Consortium Nieuws.