Wie was Dag Hammarskjöld?

Door zijn onafhankelijkheid was Hammarskjöld erin geslaagd beide kampen in de Koude Oorlog boos te maken, schrijft Joe Lauria.

By Jo Lauria
Speciaal voor consortiumnieuws

Dag Hammarskjöld zette de norm voor integriteit en onafhankelijkheid waartegen alle secretarissen-generaal van de Verenigde Naties worden beoordeeld. Hij was een pionier op het gebied van directe diplomatie door een secretaris-generaal om crises te bezweren, en creëerde de VN-vredeshandhaving. Hammarskjöld smeedde een onafhankelijkheid tussen de machten uit de Koude Oorlog, die beide van streek maakte en zaterdag zestig jaar geleden tot zijn dood zou kunnen hebben geleid. 

Als zoon van een Zweedse premier kwam Hammarskjöld uit een bevoorrechte achtergrond, in tegenstelling tot de socialist Trygve Lie, de eerste secretaris-generaal. Hammarskjöld werd advocaat, econoom, minister van Financiën van Zweden en afgevaardigde op de conferentie van het Marshallplan in Parijs.

Hammarskjöld was verrast dat hij werd gekozen als Lie's vervanger. Hij was voor beide blokken acceptabel, omdat hij werd gezien als een apolitieke technocraat. Hij bleek allesbehalve. Hammarskjöld, een diep introspectieve man, draaide de rollen om en verraste de machten uit de Koude Oorlog. Hammarskjöld was bepaald niet de kneedbare man die ze dachten te krijgen, maar nam de principes van het VN-Handvest iets te serieus naar hun zin.

“Het recht van het Secretariaat op volledige onafhankelijkheid, zoals vastgelegd in het Handvest, is een onvervreemdbaar recht”, zei hij kort na zijn verkiezing. Het doel van de VN, zo zei hij, was niet om zich te onderwerpen aan de grootmachten, maar om “oplossingen te zoeken die het gemeenschappelijk belang en de toepassing van de principes van het Handvest benaderen.”

Ondanks zijn elitaire achtergrond onderscheidde zijn verdediging van het ‘gemeenschappelijk belang’ Hammarskjöld en alarmeerde hij de elites die de wereld bestuurden. Het was vooral zijn verdediging van het gemeenschappelijk belang van Afrikanen en andere gekoloniseerde volkeren die zijn waarschijnlijke ondergang zou betekenen.

Terwijl de dekolonisatie op gang kwam, zei Hammarskjöld dat nieuwe onafhankelijke naties “... hulp kunnen vinden” van de VN, “…in wier fora zij als gelijken met de meer geavanceerde naties kunnen samenwerken in de zoektocht naar de waarden die van gemeenschappelijk belang zijn voor alle beschaafde landen. Heren." Hammarskjöld probeerde ondanks de risico's zijn woorden in daden om te zetten. Hij was een pionier in de rol van de secretaris-generaal als bemiddelaar in geschillen tussen naties.

Directe diplomatie

Zijn eerste poging, om vrede tussen Jordanië en Israël tot stand te brengen, mislukte. Maar eind 1954 schreef hij aan Chou En-lai met het verzoek om een ​​bijeenkomst om de vrijlating van elf Amerikaanse krijgsgevangenen uit de Koreaanse oorlog te bewerkstelligen. Hammarskjöld deed een beroep op zijn “onafhankelijke verantwoordelijkheden als secretaris-generaal”, die volgens hem voortkwamen uit het Handvest en niet uit enige VN-resolutie.

Peking was als VN-lid gepasseerd ten gunste van Taiwan, dat de Chinese burgeroorlog verloor. Niettemin stemde Chou ermee in Hammarskjöld te zien in wat de eerste diplomatieke missie van een secretaris-generaal in zijn soort was. Uiteindelijk kreeg Hammarskjöld de vijftien Amerikaanse piloten vrijgelaten.

Hij gebruikte zijn onafhankelijke kantoren bij verschillende andere gelegenheden om “dzichzelf ophouden van ondiplomatiek geformuleerde [VN]-resoluties”, een grimmige onafhankelijkheidsverklaring. Hij bekritiseerde openlijk de Amerikaanse omverwerping van de democratisch gekozen regering in Guatemala in 1954. Tijdens de Suez-crisis dreigde Hammarskjöld af te treden als zijn onafhankelijkheid niet werd gerespecteerd.

“De discretie en onpartijdigheid die van de secretaris-generaal worden verlangd, mogen niet ontaarden in een beleid van opportunisme”, zei hij. “Hij moet ook een dienaar zijn van de principes van het Handvest, en de doelstellingen ervan moeten uiteindelijk bepalen wat voor hem goed en fout is. Daarvoor moet hij standhouden.”

Hammarskjöld maakte de Libanese crisis van 1958 onschadelijk toen hij in Caïro de Egyptische president Gamal Abdel Nasser zover kreeg dat hij de wapenleveranties aan Libanon vanaf Syrisch grondgebied in de Verenigde Arabische Republiek stopzette.

Afrikaanse dekolonisatie 

Hammarskjölds meest controversiële initiatief vond plaats in Congo van juli 1960 tot aan zijn dood op 18 september 1961. Hij had in twee maanden tijd 21 Afrikaanse landen bezocht (in december 1959 en januari 1960) en promootte steeds meer het Afrikaanse nationalisme, wat de resterende koloniale machten irriteerde. op het continent. Toen België Congo onafhankelijkheid verleende, weigerde de mineraalrijke provincie Katanga mee te doen. Hammarskjöld was toegewijd aan een verenigd, onafhankelijk land en hield zich bezig met directe diplomatie.

Op zijn verzoek eiste de Veiligheidsraad dat de Belgische troepen Congo zouden verlaten en later stelden de VN een troepenmacht van 20,000 man in. Nadat de eerste premier van Congo, Patrice Lumumba, had gedreigd om een ​​Sovjettroepenmacht te vragen als de Belgen niet binnen 48 uur werden uitgeworpen, slaagden de VN er uiteindelijk in om alle Belgische militairen Congo te laten verlaten, ook uit Katanga.

Maar Lumumba was ontevreden over het feit dat de VN-troepen niet zouden vechten om het separatisme van Katanga te onderdrukken. De Sovjets eisten vervolgens dat Hammarskjöld zou aftreden omdat ze zeiden dat hij “vooringenomenheid jegens socialistische landen” had getoond en beschuldigden hem ervan de koloniale krachten te steunen om “een nieuw juk op Congo” te leggen. VN-troepen begonnen uiteindelijk gevechtsoperaties tegen de separatisten.

Ondertussen waren de Amerikanen, Groot-Brittannië, Rhodesië en het apartheids-Zuid-Afrika gealarmeerd door Hammarskjölds steun voor een verenigd Congo en het Afrikaanse nationalisme in het algemeen. De CIA was vooral bezorgd dat het uranium van Katanga, dat was gebruikt bij de bommen op Hiroshima en Nagasaki, in handen van de Sovjet-Unie zou vallen.

Door zijn onafhankelijkheid was Hammarskjöld erin geslaagd beide kampen uit de Koude Oorlog boos te maken.

Moskou wilde dat hij zou aftreden en vervangen zou worden door drie mannen die de VN zouden leiden: één om het Oosten te vertegenwoordigen, één het Westen en de andere ontwikkelingslanden. Hammarskjöld beantwoordde de beschuldigingen van Rusland op 3 oktober 1960. Hij zei tegen de Algemene Vergadering: “Het is heel gemakkelijk om af te treden. Het is niet zo eenvoudig om aan te blijven. Het is heel gemakkelijk om te buigen voor de wensen van een Grote Macht. Het is een andere zaak om weerstand te bieden.”

Terwijl hij een jaar later naar de Katangaanse leider vloog om te onderhandelen over een staakt-het-vuren met VN-troepen, kwam de secretaris-generaal om het leven toen zijn vliegtuig neerstortte vlak voor de landing op de luchthaven van Ndola in het toenmalige Noord-Rhodesië. Een boek uit 2011 van de Britse onderzoeker Susan Williams leidde tot een onafhankelijke commissie en een VN-onderzoek, waaruit bleek dat veel ooggetuigen een tweede vliegtuig zagen schieten op het vliegtuig van Hammarskjöld.

De Commissie speculeerde dat de CIA en de Britse inlichtingendienst mogelijk een rol hebben gespeeld bij de moord. De ambtstermijn van Hammarskjöld viel samen met de diepten van de Amerikaanse geheime acties, waaronder staatsgrepen en moorden, onder leiding van CIA-directeur Alan Dulles. In het eerste jaar van Hammarskjöld wierpen de VS en Groot-Brittannië een democratisch gekozen regering in Iran omver, en het jaar daarop deden ze hetzelfde in Guatemala.

Hammarskjölds veroordeling van dit laatste was duidelijk een stap te ver.

Zijn erfenis

De beweging die Hammarskjöld in de jaren vijftig hielp verwezenlijken, werd in het daaropvolgende decennium gerealiseerd toen tientallen Afrikaanse en Aziatische landen op zijn minst nominale onafhankelijkheid verwierven van hun koloniale meesters. Deze nieuwe landen breidden de Algemene Vergadering uit van 1950 leden in 54 naar 1950 tegen het einde van de jaren zestig.

Terwijl de Veiligheidsraad nog steeds verlamd was door de rivaliteit uit de Koude Oorlog, werd de Algemene Vergadering het centrum van de activiteiten van de VN. De Vergadering weerspiegelde de wereldwijde rebellie tegen de overblijfselen van het kolonialisme, de apartheid van Zuid-Afrika en het Amerikaanse Zuiden, de overheersing van de machten uit de Koude Oorlog, de geheime en militaire interventie van de VS in ontwikkelingslanden, de opkomst van door de VS gedomineerde mondiale bedrijven, dictaturen, de onderdrukking van vrouwen en de onopgelost Palestijns conflict.

De eerste bewering van de onafhankelijkheid van de Derde Wereld was de oprichting van de Beweging van Niet-Gebonden Landen op 6 september 1961, twaalf dagen voor zijn dood. Hammarskjölds natuurlijke neutraliteit leende zich voor de doelstellingen van de beweging. Hij had voor het grootste deel van zijn vredestroepen vertrouwd op neutrale landen en had bewezen dat hij het Handvest verdedigde als bescherming voor de belangen van alle mensen.

Hammarskjöld kreeg de Nobelprijs voor de Vrede postuum. President John F. Kennedy noemde hem de ‘grootste staatsman’ van zijn tijd. 

Joe Lauria is hoofdredacteur van Consortium Nieuws en voormalig VN-correspondent voor Thij Wall Street Journal, Boston Globe, en tal van andere kranten. Hij was onderzoeksjournalist voor de Sunday Times uit Londen en begon zijn professionele werk als stringer voor The New York Times.  Hij is te bereiken op [e-mail beveiligd] en gevolgd op Twitter @unjoe