DE Boze Arabier: de precaire troon van Jordanië

By As'ad AbuKhalil
Speciaal voor consortiumnieuws

TDe betekenis van de politieke ontwikkelingen in Jordanië de afgelopen twee weken kan niet worden overschat, ondanks dat deze door de westerse media wordt gebagatelliseerd. 

De legitimiteit van het bewind van de koning is niet meer in twijfel getrokken sinds Zwarte September 1970, toen het Jordaanse regime geweld gebruikte om de militaire aanwezigheid van de PLO daar te beëindigen. Het aantal Palestijnse slachtoffers is nog onbekend, maar loopt in de duizenden. 

De Jordaanse monarchie onder koning Hoessein kende lange perioden van politieke stabiliteit nadat de Jordaanse oppositie in 1957 werd onderdrukt, toen de koning het aftreden afdwong van de populaire Sulayman Nabulsi, die in feite de enige door het volk gekozen premier in de geschiedenis van het land was.

De koning liet het bestaan ​​van politieke partijen toe, op voorwaarde dat zij de legitimiteit van het regime niet in twijfel trokken en liet toe dat leden van de machtige inlichtingendienst zich bij de gelederen voegden. 

De huidige monarch van Jordanië, koning Abdullah II, heeft nooit de vaardigheden en politieke ervaring geëvenaard van zijn vader, koning Hoessein, die de politiek leerde aan de voeten van zijn grootvader, koning Abdullah I. 

Toen Abdullah II in 1999 na de dood van zijn vader de troon besteeg, was hij net zo verrast als alle anderen in Jordanië en slecht voorbereid op de baan. Zijn vader heeft hem nooit voor de functie voorbereid, aangezien prins Hasan, de oom van de huidige koning, kroonprins was. 

Toen Hussein in de VS een medische behandeling kreeg, was kroonprins Hasan al bezig met het opmeten van de gordijnen van het koninklijk paleis. Niemand verwachtte dat de koning de lijn van opvolging zou wijzigen ten gunste van Abdullah, die nooit tekenen van politieke interesse vertoonde en bekend stond om zijn liefde voor auto's en videogames. De omstandigheden van de opvolging in het Hasjemitische koninkrijk blijven duister. Er is meer bekend over de opvolging van Harun Rashid in 809 na Christus dan de opvolging van Hussein in 1999. 

Wat we weten is dat Hoessein weken voor zijn dood Hasan als troonopvolger afzette en in plaats daarvan Abdullah als zijn opvolger aanwees. 

Abdullah is nooit gegroeid in deze baan. Hij leek altijd overweldigd door de eisen en verwachtingen die met de kroon gepaard gingen. Zijn Arabisch was aarzelend en had een Brits accent, waardoor hij klonk als de Britse officieren die een belangrijke rol speelden in de regering van Jordanië vanaf de oprichting ervan. 

Zijn heerschappij was heel anders dan die van zijn vader, in die zin dat hij zijn publieke afstandelijkheid en onvermogen om met de gemiddelde Jordaniër om te gaan nooit kon overwinnen. De benoeming door koning Hoessein in 1999 van Hamzah tot kroonprins – zijn vierde zoon en halfbroer van Abdullah II, in plaats van Abdullah toe te staan ​​zijn eigen opvolger te kiezen – creëerde een hardnekkig mysterie.

Hamzah's moeder is de Amerikaanse Elizabeth Halabi, de laatste vrouw van koning Hoessein, terwijl Abdullah's moeder de Britse Toni Gardiner is. Typisch seksistische persverslagen hebben koningin Noor (zoals Elizabeth Halabi bekend staat) de schuld gegeven of gecrediteerd voor de opvolgingswisseling omdat ze haar eigen zoon op de troon wilde installeren. 

In 2004 ontnam koning Abdullah Hamzah vervolgens de titel van kroonprins, waardoor zijn eigen oudste zoon (Hussein) de troonopvolger werd. Abdullah wachtte tot 2009 voordat hij zijn zoon officieel tot kroonprins benoemde. 

Hamzah onderwees zichzelf ondertussen in de kunst van het Jordaanse bestuur. Hij werkte aan het bevorderen van zijn Arabisch, het nabootsen van de spreekstijl van zijn vader en het opbouwen van banden met Oost-Jordaanse stammen, die de ruggengraat van het regime vormen. En hoewel hij nooit publieke kritiek op het regime uitte, overtrad Hamzah in 2018 de normen toen hij tweette tegen de corruptie.

Het bewind van Abdullah II is ontsierd door corruptie. Er waren beschuldigingen dat de familie van zijn vrouw ook profiteerde van toegang tot macht. In de Jordaanse monarchale traditie wordt – in tegenstelling tot de koninklijke familie uit de Golfstaten – van geen enkel lid van de koninklijke familie verwacht dat hij zaken doet. De koning en zijn familie zouden zichzelf verrijkt hebben terwijl de Jordaniërs hun levensstandaard zagen dalen. 

Het koninkrijk heeft veel van zijn strategische betekenis verloren sinds de opkomst van Abdullah II: hij beheerste het openbare beleid nooit en wisselde regelmatig van premier. Hij wist niet zeker of hij zich moest voordoen als de feitelijke heerser van Jordanië of als het boegbeeld. In tijden van rust wilde hij als heerser de eer opeisen en in tijden van onrust wilde hij als buitenstaander worden gezien. 

Ongeacht zijn PR-campagnes – en hij was, in tegenstelling tot zijn vader, beroemd vanwege het inhuren van westerse PR-bureaus om zijn imago en dat van zijn vrouw te verbeteren – wordt Abdullah II gezien als een buitenbeentje. Hij wisselt van adviseur en minister in een poging de juiste benadering van het overheidsbeleid te vinden. Jordaniërs geloven – met enige verdienste – dat de Amerikaanse ambassade de feitelijke heerser in Jordanië is. 

Jordanië heeft de afgelopen jaren veel van zijn politieke betekenis verloren. Koning Hoessein stond centraal in alle Arabisch-Israëlische onderhandelingen omdat hij werd gezien als de Arabische leider die de Israëli's begreep en nauw met hen samenwerkte (achter de schermen en ook in de openbaarheid na het vredesverdrag van 1994). 

Hoessein vertegenwoordigde de Arabieren in gesprekken met de Israëli's en de Amerikanen; zelfs de Egyptische Gamal Abdel Nasser gaf hem na 1967 toestemming om de pols van de Israëlische regering te volgen met betrekking tot de terugtrekking uit Arabische landen. 

Al deze politieke invloed verdween na de dood van Hoessein. Zijn zoon lijkt geen nauwe banden te hebben met Arabische leiders, en hij vertegenwoordigt geen specifiek standpunt in de Arabische politiek. De neergang van Jordanië is grotendeels te wijten aan de opkomst van Golfregimes en hun nauwe betrekkingen, ja zelfs alliantie, met Israël en de VS.

Jordanië kreeg de voorkeur van opeenvolgende Amerikaanse regeringen omdat Hoessein bereid was de officiële – en symbolische – Arabische consensus tegen directe gesprekken met Israël te trotseren. Hij gaf het Amerikaanse leger en de inlichtingendiensten ook bewegingsvrijheid in zijn land, terwijl de Golfregimes – vóór de Iraakse invasie van Koeweit in 1990 – er de voorkeur aan gaven dat Amerikaanse schepen afstand hielden, aan de horizon. (Golfregimes vreesden kritiek te krijgen in de Arabische politiek als ze zich openlijk zouden aansluiten bij de VS) 

De Iraakse invasie van 2003 en de daaropvolgende Amerikaanse oorlog tegen Irak veranderden de berekening. De historische scheiding tussen “progressieve staten” en “reactionaire staten” die de Arabische politiek gedurende een groot deel van de jaren zestig en zeventig karakteriseerde, bestond niet langer. De dood van Nasser en de ondergang van het regime van Saddam Hoessein maakten een einde aan al deze verschillen.

Het Syrische regime vocht met de VS in de oorlog tegen Irak en de Libische Mu?ammar al-Qadhdh?f? zijn hele arsenaal en programma van massavernietigingswapens aan de Amerikaanse Golfregimes overgegeven; vrijheid van handelen en manoeuvreren verkregen en het gevoel hebben dat ze niets meer te vrezen hebben in de Arabische politiek, vooral na de ondergang van de PLO na de Oslo-akkoorden en de overname van de controle door de Golfregimes boven de Arabische Liga.

De Golfregimes hebben nauwere betrekkingen met Israël tot stand gebracht, en zelfs nauwere militaire en inlichtingenbetrekkingen met de VS 

Terwijl Saoedi-Arabië, Qatar, de VAE, Bahrein en Oman de banden met Israël verstevigden en Amerikaanse troepen op hun grondgebied onderdak verleenden, nam de voorheen unieke politieke betekenis van Jordanië aanzienlijk af.

Abdullah II heeft geen politiek inzicht of charismatisch leiderschap om de afnemende fortuinen van zijn land te compenseren. En terwijl de VS doorgingen met het verlenen van militaire en financiële hulp aan Jordanië, verloren de Golfregimes hun interesse in Amman. Terwijl ze tijdens zijn bewind naar koning Hoessein hadden geluisterd, vraagt ​​geen enkele Golfleider de raad van koning Abdullah II. 

Het gevolg hiervan is dat de Saoedische kroonprins Muhammad bin Salman (MbS) en Muhammad Bin Zayid (MbZ), kroonprins van Abu Dhabi, Abdullah niet aardig vinden, en het niet erg vinden om een ​​rivaal binnen de koninklijke familie te steunen. 

Het is geen toeval dat al degenen die op 3 april zijn gearresteerd en beschuldigd van een vermeend “complot” tegen Abdullah (Hamzah, Basim Awadallah, een voormalig directeur van het Jordaanse koninklijke hof en Hasan bin Zayd, een voormalige topassistent van Abdullah) allemaal hebben nauwe banden met het Saoedische regime. 

Dagen na “het ontdekken van het complot” – in de taal van het regime – bracht de Saoedische minister van Buitenlandse Zaken een zeldzaam bezoek aan Jordanië. De speculatie in sommige gemiddeld was dat hij de vrijlating en het vertrek van de mannen van het Saoedische regime wilde regelen (Awadallah was een nauwe adviseur van MbS). Die speculatie lijkt dichter bij de waarheid te liggen, ondanks de ontkenningen van de Saoedische regering CNN dat het doel van het bezoek was om Jordanië te steunen. 

Het Jordaanse regime leek zenuwachtig in de manier waarop het met de crisis omging: de koning leek zwak toen prins Hamzah een videoboodschap uit zijn paleis lekte waarin stond dat hij onder huisarrest stond. De verklaring van de koning werd op tv voorgelezen, maar niet door de koning zelf. Misschien was Abdullah bang dat zijn Arabisch inferieur zou lijken aan dat van prins Hamzah, die de toon en het accent van hun vader, koning Hoessein, beïnvloedt. 

Het inlichtingen- en legerapparaat leek niet in staat de opstandige Hamzah te temmen. Maar het is hoogst onwaarschijnlijk dat de prins de legitimiteit van zijn halfbroer, en zelfs van het koninkrijk zelf, in twijfel zou durven trekken zonder te vertrouwen op enige vorm van externe steun (voornamelijk Saoedi-Arabië en de Emiraten). 

Hamzah verscheen zondag op tv met de koning en op NBC gerapporteerd dat hij maandag trouw heeft gezworen aan Abduallah. Maar deze crisis zal niet snel verdwijnen. De alliantie tussen Israël, Saoedi-Arabië en de VAE heeft een hekel aan de huidige koning en zou graag een handiger marionet willen installeren – niet dat koning Abdullah II in opstand komt tegen Saoedi-Arabië of de VAE. 

Israël wil een koning hebben die het snelle tempo van de normalisering zou nastreven dat wordt nagestreefd door MbZ ​​– die de plannen van de Palestijnse Autoriteit en de Jordaanse regering in Palestina ondermijnt via de sinistere Muhammad Dahlan, de voormalige Fath-leider in Gaza. 

MbS van zijn kant wil misschien de religieus-politieke voogdij over de Aqsa-moskee van Abdullah ontworstelen. Dat zou zijn legitimiteit vergroten terwijl hij worstelt om de troon te bestijgen. 

Bovendien is MbZ, net als Israël, zeer ongelukkig met de Jordaanse oppositie tegen de ‘deal van de eeuw’ en tegen de zogenaamde ‘Abraham-akkoorden’. Het Jordaanse verzet tegen de normalisering met Israël heeft ertoe geleid dat het regime van de VAE, dat dit heeft omarmd, niet in de pas lijkt te lopen met de Arabische consensus – zelfs op officieel niveau. 

De regering-Biden betuigde haar volledige steun aan de koning – en aan elke pro-Amerikaanse despoot in de regio. Wat de huidige regering betreft is dit niet het moment voor nog een MbS-avontuur. MbS en MbZ bereiden zich mogelijk voor op een nieuwe ronde van problemen in Jordanië, en Abdullah moet zijn volk meer beloven dan symbolische hervormingen.

As`ad AbuKhalil is een Libanees-Amerikaanse hoogleraar politieke wetenschappen aan de California State University, Stanislaus. Hij is de auteur van het “Historical Dictionary of Lebanon” (1998), “Bin Laden, Islam and America's New War on Terrorism (2002) en “The Battle for Saudi Arabia” (2004). Hij twittert als @assadabukhalil

De geuite meningen zijn uitsluitend die van de auteur en kunnen al dan niet die van Consortium Nieuws.