Kan het ICC gerechtigheid toekennen aan machtigen?

Het Internationaal Strafhof bracht hoop dat slachtoffers van ernstige staatsmisdaden eindelijk enige gerechtigheid zouden kunnen krijgen, maar in plaats daarvan hebben de werkelijk machtigen hun straffeloosheid behouden terwijl vermeende overtreders uit zwakke landen voor het ICC worden gesleept, een realiteit die nog kan veranderen, zegt Lawrence Davidson .

Door Lawrence Davidson

Amerikanen beschouwen zichzelf als burgers van ‘het Land van de Vrijen’ met een traditie van ruig individualisme dat nog steeds mythisch voer biedt voor organisaties als de Tea Party en de National Rifle Association.

Mensen die met dergelijke organisaties geassocieerd zijn (en hun aantallen lopen in de miljoenen) vertonen ook een diep wantrouwen tegenover de overheid. Ze zijn van mening dat de politici die zij kiezen, zoals de voormalige Republikeinse presidentskandidaat Barry Goldwater het uitdrukte: “Probeer niet wetten aan te nemen, maar ze in te trekken.” Ze geloven dat hoe minder regels en wetten er zijn (behalve de regels en wetten die hun eigen bijzondere moraal bevorderen), hoe groter de vrijheid van de burger is.

Er is maar een klein beetje historische kennis voor nodig om te weten dat deze houding gevaarlijke onzin is. Feit is dat je zonder regels en wetten geen stabiele en veilige leefomgeving kunt hebben.

Dat is één van de redenen waarom ze altijd in een of andere vorm hebben bestaan ​​op meerdere niveaus van de menselijke samenleving: in het gezin, in de klas, in privéclubs, in de stad, in de staat, op het platteland, enzovoort. In feite kan de menselijke geschiedenis worden gelezen als de uitbreiding van afdwingbare regels of wetten van kleinere naar grotere groepen. Grotere kringen die zich aan dezelfde reeks hopelijk humane regels houden.

Het is ook een historisch feit dat hoe groter en meer ontwikkeld een samenleving wordt, hoe meer regels en wetten er zich opstapelen. Deze tendens, die analoog is geworden met de ‘grote overheid’, lijkt rechtse mensen gek te maken.

En inderdaad, sommige van deze regels zijn wellicht overbodig (het genereren van “bureaucratische rompslomp”), maar andere zijn dat niet. In feite zijn het goed doordachte regels en wetten die samenlevingen bij elkaar houden – en die, hoewel niet altijd op adequate wijze, de centrifugale krachten van economische hebzucht, egoïsme met specifieke belangen en de ongevoeligheid van burgers die de maatschappelijke behoeften de rug willen toekeren, tegengaan om om het betalen van belastingen te vermijden.

Ik vermoed dat de meesten van ons, wereldwijd, weten hoe goede regels of wetten eruit zien. Gedeeltelijk weerspiegelen ze het soort rechten en beperkingen dat is vastgelegd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, verschillende Conventies van Genève, het Handvest van de Verenigde Naties en soortgelijke documenten waarmee volkeren uit vele culturen zijn overeengekomen.

Wanneer deze serieus worden genomen als modellen voor afdwingbaar recht, hebben ze het potentieel om zowel de anarchisten in toom te houden als draconisch gedrag van de machtigen en invloedrijken te voorkomen.

 

Wie staat boven de wet?

Het adagium dat niemand boven de wet mag staan, is hier van bijzonder belang. Het probleem is dat er talloze gevallen zijn waarin een individu of groep voldoende politieke macht heeft om de rechtsstaat te trotseren.

Deze situatie, die vrijwel altijd tot machtsmisbruik leidt, kan zich zowel nationaal als internationaal voordoen. In de context van binnenlandse nationale aangelegenheden noemen we zulke mensen dictators of tirannen, of amorele CEO’s van bedrijven die zogenaamd ‘too big to fail’ zijn.

Deze mensen zijn gemakkelijk te identificeren, maar, afgezien van een revolutie, minder gemakkelijk ter verantwoording te roepen. Dan zijn er de misdaden die worden gepleegd onder het mom van buitenlands beleid en gericht zijn tegen mensen uit andere landen.

In dergelijke gevallen weet de gemiddelde burger van het overtredende land niet wat er gebeurt, of wordt hem wijsgemaakt dat misdaden geen misdaden zijn, maar eerder acties ter verdediging van vermeende nationale belangen. Deze hooggeplaatste leiders die veronderstellen boven de wet te staan, zijn soms moeilijker te identificeren en nog minder waarschijnlijk ter verantwoording geroepen.

Het is om dit probleem van verantwoordelijkheid aan te pakken dat de het Internationaal Strafhof (ICC) werd in 2002 opgericht door een multilateraal verdrag dat bekend staat als het Statuut van Rome. Volgens zijn eigen regels treedt het Hof alleen op als nationale rechtbanken een persoon die verdacht wordt van gruwelijke misdaden zoals genocide, misdaden tegen de menselijkheid of andere oorlogsmisdaden niet willen of kunnen vervolgen.

Om het Hof rechtsmacht te geven, moeten misdaden hebben plaatsgevonden op het grondgebied van een of meer van de 123 staten die het Statuut hebben geratificeerd.

Een aantal belangrijke landen, zoals India, China en Saoedi-Arabië, hebben geweigerd het Statuut van Rome te ondertekenen. Anderen, zoals de Verenigde Staten en Israël, hebben het verdrag wel ondertekend, maar nooit geratificeerd, en hebben vervolgens aangekondigd dat zij de jurisdictie van het ICC niet erkennen.

Dat betekent niet dat verdachte criminelen uit niet-ratificerende landen volledig buiten de jurisdictie van de rechtbank vallen. Als een ratificerende staat beweert dat onderdanen van een niet-ratificerende staat misdaden hebben gepleegd op zijn grondgebied, kan het Hof een onderzoek instellen en, indien gerechtvaardigd, de beschuldigde partij aanklagen.

Maar dan stuit je op het probleem van de handhaving. Hoe arresteer je de aangeklaagde persoon als het Henry Kissinger, George W. Bush of een willekeurig aantal Israëlische militaire en civiele leiders is, die allemaal wellicht de aandacht van het Hof verdienen.

Deze kwestie is nog niet volledig aan de orde gesteld, omdat tot voor kort niemand de misdaden van individuen die grote en machtige staten of hun bondgenoten vertegenwoordigen daadwerkelijk onder de aandacht van het Hof heeft gebracht. Als gevolg hiervan is de lijst met vervolgingen van het ICC opmerkelijk scheef.

Tot nu toe zijn al degenen die door de rechtbank zijn aangeklaagd afkomstig uit kleine landen zonder grote machtsbondgenoten en zonder invloed binnen internationale instellingen zoals de Verenigde Naties. Veel van deze vervolgingen zijn gericht tegen burgers van zogenaamde mislukte staten.

Dit staat echter op het punt te veranderen als gevolg van het besluit van de Palestijnse Nationale Autoriteit om zich bij het ICC aan te sluiten. Dit heeft geresulteerd in een voorlopig onderzoek van het ICC naar Israëlische oorlogsmisdaden tijdens de invasie van de Gazastrook in 2014.

Hoe dit onderzoek zich zal ontwikkelen zal een echte test zijn voor de doeltreffendheid van het ICC. Hoe serieus zijn we in deze fase van onze collectieve politieke geschiedenis met het creëren van een gemeenschappelijke reeks regels die het onderzoeken en bestraffen van ernstige misdaden mogelijk maakt, niet alleen gepleegd door leiders van kleine en zwakke staten, maar ook door degenen die sterke en invloedrijke naties leiden?

Met andere woorden: aangezien het recht een van de fundamenten van de beschaving is, moeten we er niet voor zorgen dat niemand erboven staat.

Lawrence Davidson is hoogleraar geschiedenis aan de West Chester University in Pennsylvania. Hij is de auteur van Foreign Policy Inc.: privatisering van het nationale belang van Amerika;　Amerika's Palestina: populaire en officiële percepties van Balfour tot de Israëlische staatund Islamitisch fundamentalisme.