Exclusief: De toekomst van Colombia kan worden bepaald door de tweede verkiezing op 15 juni tussen een extreemrechtse kandidaat die voorstander is van een hernieuwing van de counterinsurgency-oorlog en de zittende president die zijn politieke carrière heeft ingezet op een onderhandelde uitkomst, zoals Andrés Cala uitlegt.
Door Andrés Cala
De uitkomst van de Colombiaanse presidentsverkiezingen van 25 mei schetst een somber beeld. De 40 procent van de kiezers die de moeite hebben genomen om te komen, is vrijwel gelijk verdeeld tussen degenen die tegen vredesbesprekingen zijn en deze steunen. De rest van het electoraat lijkt zo ontgoocheld over de politici dat ze geen stem hebben uitgebracht.
Bij een tweede stemming op 15 juni zullen de winnaar van de eerste ronde, de extreemrechtse kandidaat Óscar Iván Zuluaga, en de verrassende verliezer en zittende centrumrechtse president Juan Manuel Santos tegenover elkaar komen te staan. Het komt dus neer op een confrontatie tussen extreemrechts en centrumrechts met de enige inhoudelijke kwestie waarover wordt gedebatteerd: of er moet worden onderhandeld over een alomvattende vrede en of er begeleidende structurele hervormingen moeten worden doorgevoerd om de chronische ongelijkheid in Colombia aan te pakken. In de praktijk wordt de tweede ronde een referendum over oorlog of vrede.
De Colombiaanse president Juan Manuel Santos.
Toch zijn alleen de Colombianen en hun leiders verantwoordelijk voor het feit dat ze op dit moment zijn beland dat de toekomst van generaties kan bepalen. Afgezien van tegenstrijdige en simplistische verhalen waarin de andere kant als kwaadaardig wordt afgeschilderd, is er feitelijk weinig tot geen intelligent debat geweest over wat er op het spel staat.
Zuluaga heeft beloofd een campagne van de verschroeide aarde te ontketenen tegen wat hij beschrijft als een geheim plan waarover Santos heeft onderhandeld om het Venezolaanse socialisme in Colombia op te leggen. Met die complottheorie centraal in zijn campagne won Zuluaga bijna 3.8 miljoen stemmen, oftewel 29 procent. Santos, die een slechte campagne voerde en de kiezers nog vier jaar lang smeekte om vrede na te streven, kreeg 3.3 miljoen stemmen, oftewel 26 procent. Links behaalde 2 miljoen stemmen en centrumlinks 1 miljoen, terwijl een andere conservatieve kandidaat 2 miljoen stemmen kreeg.
Maar een belangrijker boodschap kan afkomstig zijn van de zwijgende meerderheid van de Colombianen die thuisbleven. Bijna 20 miljoen Colombianen kozen ervoor om niet te stemmen, oftewel 60 procent van de kiesgerechtigden. Nog eens 1 miljoen brachten blanco of nulstemmen uit. Wat deze zwijgende meerderheid in de tweede ronde doet, zal een groot deel van de toekomst van Colombia bepalen, en daarmee mogelijk die van Zuid-Amerika.
De kracht van uribismo
Achter Zuluaga's sterke optreden stond de voormalige president Alvaro Uribe, die tussen 2002 en 2010 regeerde. Uribe heeft een sombere staat van dienst op het gebied van de mensenrechten, vooral door zijn ideologische oorlog tegen links. Maar hij blijft ontegensprekelijk de meest invloedrijke politieke leider van het land. Hij is Colombia's eigen caudillo die een populistische heropleving over het hele continent weerspiegelt, zij het dat hij eerder van rechts dan van links komt, de oriëntatie van de meeste andere Zuid-Amerikaanse populisten.
In feite won Zuluaga de eerste ronde om in wezen dezelfde reden waarom Santos zijn eerste verkiezing won: omdat Santos toen de zegen van Uribe had en Zuluaga die nu heeft. Santos verloor bijna tweederde van zijn negen miljoen stemmen uit 9, waarvan de meeste naar Uribe's nieuwe favoriet Zuluaga gingen, een weinig bekend figuur vóór de verkiezingen.
De campagne in de eerste ronde verliep rommelig en er ontbraken andere echte kwesties dan de vredesonderhandelingen in Havana, Cuba, met de Revolutionaire Gewapende Colombianen, of FARC voor hun Spaanse acroniem. Energiek en gedisciplineerd heeft Zuluaga het grootste deel van de extreemrechtse stemmacht. In zijn overwinningstoespraak las hij onder gejuich van de menigte een boodschap van Uribe voor, en hij beloofde het vredesproces te beëindigen en alle beschikbare vuurkracht te gebruiken om het land tot bedaren te brengen.
Om de eerste ronde te winnen, bracht Zuluaga de keuze met succes terug tot zijn belofte om terug te vechten en de FARC voor eens en voor altijd te verslaan, een bekend maar nauwelijks realistisch veld. Maar het is niettemin een effectieve maatregel in een land dat al een halve eeuw in oorlog is met de FARC en andere legers, waarbij meer dan 250,000, voornamelijk burgers, zijn omgekomen en generaties directe en indirecte slachtoffers zijn gevallen, waarvan de meeste in de afgelopen twintig jaar. Anti-linkse retoriek heeft een lange erfenis in Colombia.
Twee dagen na de verkiezingen draaide Zuluaga zich om en in een poging meer stemmen te trekken zei hij bereid te zijn te onderhandelen. Maar dat kan hem stemmen kosten bij extreemrechts, dus zijn nettowinst is onzeker. Bovendien zijn de onderhandelingsvoorwaarden die hij heeft gesteld niet van de eerste orde.
Santos daarentegen heeft om geduld gevraagd bij de vredesbesprekingen, maar hij kan geen garanties bieden voor succes; een boodschap die op zichzelf vertrouwd klinkt voor de Colombianen die drie mislukte vredespogingen met de FARC hebben meegemaakt en vervolgens bloedige conflicten hebben moeten doorstaan. heroplevingen.
Het is begrijpelijk waarom een groot deel van de bevolking de voorkeur geeft aan de simplistische, maar hardhandige repressie van het Uribismo, dat het land oppervlakkig tot rust bracht ten koste van ernstige mensenrechtenschendingen. Maar het is ook waar dat de meerderheid van de Colombianen de voorkeur geeft aan vrede, wat impliceert dat de potentiële winst van Zuluaga in een tweede ronde wellicht beperkt zal zijn. Maar dat betekent niet dat Santos zal winnen.
Er ontbreekt een Slam Dunk
Politiek gezien heeft Santos zijn eigen graf gegraven. Om te beginnen koppelde Santos, in plaats van vredesonderhandelingen onderdeel te maken van een bredere visie, zijn herverkiezing aan het vredesproces met de FARC, precies zoals Uribismo dat wilde. Vervolgens slaagde Santos er niet in een al te optimistisch tijdschema voor de onderhandelingen op te stellen. Dat maakte Santos kwetsbaar voor een agressieve campagne van de partij van Uribe. Zuluaga portretteerde Santos als een zwakke maar arrogante president die onderhandelde over een overgave aan de FARC. Sommige aanvallen verbeeldden een geheime socialistische overname van Colombia in termen die deden denken aan paranoia uit de Koude Oorlog.
Maar de waarschuwingen raakten een gevoelige snaar, zoals populistische boodschappen vaak doen, vooral toen Santos ontwijkend reageerde en met zijn eigen vuile politiek, waarbij hij angst zaaide over Zuluaga's oorlogspad in plaats van zijn eigen economische en sociale staat van dienst te verdedigen, wat in feite goed is geweest ondanks de verschillende tegenwind, waaronder de aanhoudende burgeroorlog en de mondiale economische strijd.
Het resultaat was dat de volgelingen van Uribe zich massaal mobiliseerden, terwijl veel kiezers die ooit Santos steunden thuis bleven, vooral degenen die teleurgesteld waren over het vredesproces en het politieke establishment beu waren dat meer van hetzelfde biedt.
De zwijgende meerderheid van Colombia, 60 procent van de kiezers over het hele politieke spectrum met uitzondering van extreemrechts, heeft het meeste op het spel in de volgende ronde, of het land zal worden verscheurd door escalerend geweld of dat het land kan voortbouwen op zijn economische vooruitgang.
De toekomst zal afhangen van de vraag of Santos genoeg van deze ontevreden kiezers stimuleert en hen naar de stembus krijgt. Als de enige kwestie vrede is, zou Santos een voorsprong kunnen hebben, omdat in de eerste ronde de ‘vredeskandidaten’ iets meer stemmen verzamelden dan de ‘haviken’. Uit opiniepeilingen blijkt dat de kiezers die de eerste ronde hebben overgeslagen, ook eerder voorstander zijn van het vredesproces. Het vermogen van Santos om deze zwijgende meerderheid te inspireren zou dus de sleutel kunnen zijn tot de tweede ronde.
De stille meerderheid
Santos erkende de tekortkomingen van zijn campagne en beloofde een herziening. Zijn beste optie is om voldoende kiezers gerust te stellen dat het vredesproces, bovenop zijn economische en sociale programma, een betere optie is voor het land dan een door de harde lijn gedomineerde Uribe-regering onder leiding van Zuluaga.
Maar het vredesproces zoals het er nu uitziet, biedt waarschijnlijk niet genoeg om de kiezers enthousiast te maken. Sommige waarnemers zijn van mening dat de FARC een staakt-het-vuren moet afkondigen om meer concrete resultaten te kunnen aantonen, maar dat zou een rol kunnen spelen in Zuluaga's verhaal dat Santos met de FARC samenwerkt om het land te verdelen.
De uitdaging voor Santos is om uit te leggen hoeveel Colombia te verliezen heeft als de moeilijke onderhandelingen nu worden gestaakt. De FARC en de regering zijn het eens geworden over de meest netelige kwesties, waaronder het uitroeien van drugs en de politieke deelname van de FARC na de oorlog.
De onderhandelingen over een eenzijdig staakt-het-vuren door de FARC en de volledige re-integratie van haar militanten in de samenleving zijn nog niet afgerond. Maar de FARC heeft gezegd dat zij deze kwesties pas na de verkiezingen zal bespreken. Het is ook duidelijk dat de FARC zich niet zal overgeven aan Zuluaga als hij wint en er weer een bloedige counterinsurgency-campagne begint.
Santos is voorzichtig geweest in de onderhandelingen, zoals hij zou moeten zijn, maar is niet in staat de samenleving gerust te stellen over de uitkomst. Het is aan Santos, de opperbevelhebber en gekozen topfunctionaris, om te laten zien dat vrede en de voordelen daarvan binnen het bereik van Colombia liggen als hij wordt herkozen. Tot nu toe is hij er niet in geslaagd de zaak te bepleiten.
Maar hij moet de Colombianen er ook van overtuigen dat hij voor meer economische groei, sociale investeringen en stabiliteit zal zorgen. Het vredesproces moet een bredere aanpak van historisch verdeeldheid zaaiende kwesties katalyseren, te beginnen met de verdeling van de welvaart, die de slechtste is in Latijns-Amerika.
In die zin zou een Zuluaga-overwinning een stap terug zijn voor Colombia, terug naar de vrijemarktideologie van het neoliberalisme, terug naar meer mensenrechtenschendingen (en straffeloosheid bij het afleggen van verantwoording), en terug naar vijandige betrekkingen met zijn buurlanden die op één lijn staan met de Chavistische beweging van Venezuela. Kortom, Colombia zou teruggaan naar Uribe.
Met de heropleving van Urbismo zouden zeker nog eens duizenden levens verloren gaan en zou Colombia's beste kans op vrede in zijn moderne tijd teniet worden gedaan. Vrede zou waarschijnlijk ook economische structurele veranderingen met zich meebrengen waar miljoenen mensen baat bij zouden kunnen hebben, zij het geleidelijk.
Maar dat hangt allemaal af van de vraag of Santos de zwijgende meerderheid van Colombia kan bereiken en deze nieuwste manifestatie van caudillismo kan verslaan.
Andrés Cala is een bekroonde Colombiaanse journalist, columnist en analist, gespecialiseerd in geopolitiek en energie. Hij is de hoofdauteur van Amerika's blinde vlek: Chávez, energie en Amerikaanse veiligheid.